શા માટે ભારતમાં નથી થતી હિંગની ખેતી,જાણો તેની પાછળનું કારણ…..

આખા દેશમાં ભાગ્યે જ કોઈ રસોડું હશે જેમાં હીંગનો ઉપયોગ ન કરવામાં આવે. પેટમાં દુખાવાની સમસ્યામાં પણ તેનો ઉપયોગ દવા તરીકે થાય છે. પરંતુ શું તમે જાણો છો કે ભારતમાં દરેક ઘરની વપરાતી હીંગ ઉગાડવામાં આવતી નથી.અત્યાર સુધી ભારતમાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવતી હીંગ વિદેશથી આયાત કરવામાં આવતી હતી, પરંતુ હવે બધું બદલાવવાનું છે. હવે દેશમાં પ્રથમ વખત હીંગની ખેતી શરૂ થઈ છે.

હિંગની ખેતી કરવાની કોશિશએક મીડિયા રિપોર્ટ અનુસાર, ભારતે 1963 અને 1989 ની વચ્ચે એક વખત હિંગની ખેતી કરવાનો પ્રયાસ કર્યો. જો કે, ક્યાંય કોઈ પુરાવા નથી. 2017 માં હીંગના વપરાશમાં વધારો થયા બાદ તેની ખેતી કરવાની માંગ કરવામાં આવી હતી. આ માટે, એક પ્રસ્તાવ તૈયાર કરવામાં આવ્યો હતો અને ઇરાનથી બીજ આયાત કરવામાં આવ્યાં હતાં. આ બિયારણ ભારતીય કૃષિ સંશોધન પરિષદ (આઈસીએઆર) ની મંજૂરી મળ્યા પછી વાવવામાં આવ્યા હતા. વધુ સંશોધનથી બહાર આવ્યું છે કે બીજમાંથી અંકુરણ દર માત્ર એક ટકા છે. એટલે કે 100 બીજમાંથી માત્ર એક છોડ ઉગી રહ્યો છે. આ એક મોટો પડકાર છે, નિષ્ણાતો સતત ઉકેલો શોધી રહ્યા છે.

ભારતમાં પહેલી વાર થઈ રહી છે હિંગની ખેતી મળતી માહિતી મુજબ, હીંગના છોડને ઉગાડવા માટે અનુકૂળ વાતાવરણની જરૂર હોય છે. હીંગ એક પ્રકારની કુદરતી ઔષધિ છે, જે હિમાલયના પર્વતોમાં જોવા મળે છે. હવે વૈજ્ઞાનિકો આ કુદરતી વસ્તુનો ઉપયોગ કૃત્રિમ ખેતી કરવા માટે કરી રહ્યા છે. આ જ ક્રમમાં સીએસઆઈઆર અને આઈએચબીટી પાલમપુર દ્વારા દેશમાં પ્રથમ વખત હીંગ ઉગાડવાનું કામ શરૂ કરાયું છે. આઇએચબીટીના ડિરેક્ટર સંજય કુમારે હિમાચલ પ્રદેશના એક ઠંડા અને શુષ્ક જિલ્લો લાહૌલ અને સ્પીતી ગામના કાવરિંગમાં હીંગ ઉગાડવાની પહેલ કરી છે. નિશ્ચિતરૂપે જો ભારતમાં હિંગની ખેતી શક્ય છે, તો હીંગની માત્રા આયાત કરવામાં આવે છે, તેમાં ઘટાડો થશે.

હિંગનો ઇતિહાસ જાણો મોગલ સમયગાળા દરમિયાન ઈરાનથી ભારત પહોંચ્યા. સાથે એવી દલીલ કરવામાં આવે છે કે ઇરાનથી ભારત આવતા કેટલીક જાતિઓ તેમની સાથે લાવ્યા હતા. ધીરે ધીરે, ભારતીય હિંગ ખાવાની ટેવ પાડી અને અહીં બની ગઈ. આયુર્વેદમાં, ચરક સંહિતામાં હીંગનો ઉલ્લેખ છે. તેના આધારે કેટલાક લોકો કહે છે કે ભારતમાં હિંગનો ઉપયોગ ઘણી ઇસ.પૂર્વ કરવામાં આવી રહ્યો છે. ગમે તે સત્ય હોઈ પરંતુ તેમાં કોઈ બે મત નથી: વિના હીંગ, ભારતીયોનું રસોડું અધૂરું છે.

એક અંદાજ મુજબ, ભારત દર વર્ષે 600 કરોડ જેટલી હીંગની આયાત કરે છે, જે એક મોટી રકમ છે. એકલા ભારતમાં 40 થી 50 ટકા હીંગનો વપરાશ થાય છે. દેશના લોકોના રસોડામાં પહોંચવા માટે અફઘાનિસ્તાન, ઈરાન અને ઉઝબેકિસ્તાનથી દર વર્ષે લગભગ 1200 ટન કાચી હીંગની ખરીદી કરવામાં આવે છે. ઇરાન અને અફઘાનિસ્તાનની ટેકરીઓ વચ્ચે હિંગ સૌથી વધુ જોવા મળે છે. અહીં હિંગનો છોડ પર્વતીય વિસ્તારોમાં જોવા મળે છે.

૧૫ ઓકટોબરે સૌપ્રથમવાર હિંગના બીજ કૃષિ વિષયક પ્રયોગમાં લાહોલના કવારીંગ ગામમાં રોપીને ભારતમાં હિંગની ખેતીનો પ્રારંભ કરવામાં આવ્યો હતો, હિંગ ભારતના પાક શાસ્ત્ર અને રસોઈ ઘરમાં કિંમતી અને મુલ્યવાન મસાલા તરીકે દાયકાઓથી વપરાતી આવે છે. ગયા વર્ષે જ સુગંધના રાજા તરીકે વાપરવામાં આવતી આ હિંગને ૧૫૦૦ ટનની આયાત અફઘાનિસ્તાન, ઈરાન અને ઈઝબેકિસ્તાનથી કરીને ૯૪૨ કરોડનું હુંડીયામણ ખર્ચવામાં આવ્યું હતું.

અત્યાર સુધી આયોજન અને કાચા માલની અછતથી ભારતમાં હિંગના વપરાશ અને ઉછેરની પરિસ્થિતિ અસંભવ માનવામાં આવતી હતી. પાલનપુર કૃષિ સંશોધન કેન્દ્ર સાથે હિમાલય બાયો રિસર્ચ ટેકનોલોજી સેન્ટર દ્વારા સૌપ્રથમવાર હિંગના બીની આયાત કરીને તેના ઉછેરનો પ્રયોગ કરવામાં આવ્યો હતો. ભારતમાં ઠંડા રણ પ્રદેશ જેવા હિમાલય ક્ષેત્રે, લદ્દાખ, હિમાચલ પ્રદેશ, ઉત્તરાખંડ અને અરૂણાચલ પ્રદેશમાં હિંગની ખેતીની વિપુલ તક ઠંડા પ્રદેશના લોકોની આર્થિક પરિસ્થિતિ બદલી નાખશે. તેમ કૃષિ સંશોધન કેન્દ્રના મહાનિર્દેશક સંજયકુમારે જણાવ્યું હતું.

હેકટર દીઠ ૩ લાખ રૂપિયાનો ખર્ચ કર્યા બાદ ૧૦ લાખ રૂપિયા સુધીની આવક ખેડૂતોને થશે. હિંગની ખેતીના અભ્યાસ માટે ૩૦૦ હેકટર જમીન ફાળવણી કરી છે. હિમાચલપ્રદેશ અને અન્ય ઠંડા પ્રદેશોમાં આ ખેતી કરી શકાશે. વિશ્ર્વમાં અત્યારે ૧૩૦ પ્રકારના મસાલા પાકમાં માત્ર કેફલા હિંગને ઉત્પાદન માટે પસંદ કરવામાં આવી છે. ભારતમાં હિંગ થતી નથી, હવે આ હિંગ પશ્ર્ચિમ હિમાલય અને લદ્દાખમાં થશે.

ભારત અને ખાસ કરીને ગુજરાતમાં વાનગીને સુગંધી અને રસપ્રચુર બનાવવા માટે હિંગનો વઘાર કરવામાં આવે છે. પેટ અને ખાસ કરીને વાયુ, બાદીના નિવારણ અને બાળકોથી લઈ વૃદ્ધો માટે હિંગને રામબાણ ગણવામાં આવે છે. ખુબજ વાપરવામાં આવતી હિંગ અત્યાર સુધી ભારતમાં થતી નહોતી, તેમાં ખાસ કરીને ગુજરાતની ગૃહિણીઓ રસોઈમાં હિંગના વપરાશની માસ્ટરી ધરાવે છે. હિંગના પ્રમાણમાં જરા સરખો વધારો-ઘટાડો થાય તો તેની અસર સ્વાદ અને સુગંધમાં થઈ જાય છે. પરંતુ ભારતીય મહિલાઓ ખુબજ સંતુલીત રીતે હિંગનો વપરાશ કરી જાણે છે.